Verwondering

Verwondering

by | dec 29, 2021 | Blog, Geen categorie, Kort verhaal, Mens en ruimte

VERWONDERING

ButtonButton

Een paar dagen geleden stonden we te blauwbekken op een verlaten pad tussen de akkers, een paar kilometer buiten de stad. Het was nacht, het vroor een paar graden en de hemel was kraakhelder. Prachtig weer om naar de sterren te kijken en een paar mooie foto’s te maken. We vergaapten ons aan de krijger Orion, al duizenden jaren op jacht naar de Plejaden. Ook deze nacht zou deze achtervolging niet leiden tot een dramatische ontknoping, zoveel was zeker.

We maakten er een foto van. De camera zag niet alleen Orion, maar nog veel meer sterren dan wij met het blote oog konden onderscheiden. Misschien wel zoals de oude Grieken de sterrenhemel zagen, toen de nachten nog donker waren. Ontelbaar veel spikkels aan de hemel, met een aantal fellere exemplaren waartussen je in je fantasie lijntjes kunt trekken. Homerus en de zijnen hebben heel wat lijntjes aan de nachtelijke hemel getrokken. Zo verbonden ze niet alleen de sterren, maar ook de mythische verhaallijnen die hun én onze wereld hebben gekleurd.

Het moet een wereld en een tijd zijn geweest waarin wetenschap, fantasie en geloof in een andere verhouding tot elkaar stonden. Zeker: er waren al wiskundigen, astronomen en filosofen, die fantastische prestaties leverden. Maar tegelijkertijd was er nog veel ruimte voor verwondering en mystiek, in de verhalen die ze optekenden en aan elkaar doorgaven.

Ook was er nog nacht. Er waren ontelbaar veel sterren om lijntjes tussen te fantaseren en geen smartphone-apps om je te vertellen waar je naar keek. Er was überhaupt nog geen radio, televisie of internet, maar er waren wel verhalen die velen kenden. En bovenal was er, zo stel ik me voor, tijd om te luisteren, te verwonderen en te overdenken.

We keken die nacht ook naar de Grote Beer. De welbekende steelpan. Hij stond omhoog gekanteld, als door een onzichtbare hand omhoog gezwiept om een pannenkoek in de lucht om te draaien. Op de foto die we ervan maakten, zijn niet veel andere sterren te zien. Dat maakt het sterrenbeeld duidelijk zichtbaar, maar de foto wordt er wel wat saai van.

‘Saai sterrenbeeld, die Grote Beer. Dat kan vast beter.’ Zoiets hebben ze misschien wel gedacht bij NASA, zo’n 25 jaar geleden. Toen lieten ze de Hubble ruimtetelescoop namelijk opnamen maken van een piepklein postzegeltje schijnbaar ‘lege’ ruimte, ergens vlakbij die steelpan. Ze lieten de Hubble daarbij zo diep als maar mogelijk was in het heelal kijken. Alsof je ingespannen door een rietje tuurt om een enorme beker cola tot zo dicht mogelijk bij de bodem te doorgronden.

De foto die de Hubble toen maakte is verbluffend. Alleen al in dat kleine postzegeltje hemel zijn duizenden sterrenstelsels te zien, elk met ontelbaar veel sterren. Ik weet niet wat ze bij NASA dachten en voelden toen ze die foto 25 jaar geleden voor het eerst zagen, maar ik kan me voorstellen dat ze stil werden en het niet meteen konden bevatten. Het is gewoon te veel om in één keer te overzien. Een venster op een wereld, ver voorbij grenzen van tijd en ruimte die eerder niet te passeren waren. Die foto is niet minder dan dat.

Het is een bijzonder contrast, als je er over nadenkt. Op dit moment kunnen we dingen waarnemen waarvan de oude Grieken niet durfden dromen. Onze wereld is in dat opzicht oneindig veel groter geworden. We kunnen ook gigantisch veel meer wetenschappelijk verklaren, vergeleken met toen. En voor diegenen die willen zoeken, is er meer kennis te vinden dan je in een mensenleven kan opnemen.

Tegelijkertijd kijken veel mensen ’s nachts niet meer omhoog. Waarom zouden ze ook? De sterrenhemel is op veel plekken verbleekt tot melkwit, overstemd door al het lawaaiig licht op de grond. We zitten binnen en kijken naar een scherm, de hele wereld onder handbereik. We delen informatie in een tempo dat de oude Grieken niet voor mogelijk zouden houden. Nuttige en nutteloze informatie. Feiten en meningen. Waarheden en onwaarheden, zowel goedbedoeld als kwaadwillend de wereld in geslingerd.

Wat doet al die informatie met ons? Hoe helpt ze ons? Worden we er gelukkiger van? Evenwichtiger? Slimmer? Brengt het ons dichter bij elkaar?

Zo voelt het niet, als je het mij vraagt. Het voelt alsof we elkaar met al die informatie voortdurend overstemmen, net zoals het licht op de grond de sterrenhemel overstemt. Het lijkt alsof we elkaar met informatie murw beuken, tot één grote brij waarin geen duidelijke verhaallijn meer aanwezig is. En waarin steeds minder ruimte lijkt te resteren voor overdenken en verwonderen. Contrast, ja, dat is er te over. Maar vaak te scherp en meer dan goed voor ons is, omdat al dat lawaai maar weinig ruimte voor nuances laat.

En ik weet het niet hoor, misschien bekijk ik het veel te pessimistisch nu. En het zal vast aan meer dingen liggen. Maar ik heb niet het gevoel dat het mensen gelukkig maakt, al die informatie en al die ruis. Het lijkt eerder andersom te werken en ons te verdelen, onrustig te maken. Ontevreden en verdrietig, wantrouwend naar elkaar en tevergeefs zoekend naar houvast. Het komt me voor dat we met al die informatie een monster hebben gemaakt dat we maar moeilijk kunnen temmen. Misschien wel omdat we er niet tegen zijn opgewassen.

Het lijkt me toch belangrijk om het te proberen. Het goede behouden, maar tegelijkertijd filters aanbrengen om een einde te maken aan het oorverdovend lawaai en de stortvloed aan informatie. Ik wil weer écht kunnen horen en zien. Want dat mis ik enorm, merk ik bij mezelf. Ik wil terug naar verhaallijnen die ik kan overzien, die ik kan laten bezinken. Ik hoef niet alles te weten, maar wil me verwonderen. Zonder scherm, zonder lawaai. Blauwbekken op een verlaten pad tussen de akkers is een goed begin. Dat ga ik vaker doen.

Het huis

Het huis

by | mrt 19, 2021 | Kort verhaal

Het huis

ButtonButton

Er staat een huis in mijn stad. Het is een klassiek, vrijstaand huis met een grote kap die de eerste verdieping omarmt. Zo’n dak ziet er warm en behaaglijk uit, doet denken aan een warme muts met van die flappen die tot over je oren reiken. Onlangs is het huis van eigenaar gewisseld en op dit moment is er een verbouwing gaande. Het huis ondergaat het kalm, belaagd door zoemende timmerlui, schilders, stukadoors en loodgieters. Het krijgt een facelift en zet zo weer een stapje vooruit in de tijd, meebewegend met de wensen van het gezin dat het binnenkort zal gaan beschermen.

Want dat doet een huis. Een huis beschermt. Tegen weer en wind, tegen kwade bedoelingen. Dit huis beschermt al lang, een kleine honderd jaar schat ik. Al veel bewoners kwamen en gingen in al die jaren. Gezinnen werden gesticht, levens werden geleefd, kinderen zwermden uit. En het huis vervulde al die jaren rustig en stilzwijgend haar taak. Het beschermde en beschutte. En was daarmee voor haar bewoners zoveel meer dan een huis. Het was een thuis.

Ik wandel nu zo’n twee jaar regelmatig langs dit huis. En telkens viel me iets op. Er woonden wel mensen, maar niets gaf blijk van een warme, wederzijdse band tussen het huis en haar bewoners. Op de oprit stonden auto’s met Poolse kentekens. De tuin was niet echt verloederd, maar miste duidelijk de liefde en aandacht die haar toekwam. De jaloezieën achter de ramen waren meestal gesloten.

Degenen die door het huis werden beschermd, hadden duidelijk andere prioriteiten dan die bescherming met zorg en aandacht te beantwoorden. Waarschijnlijk verwachtten ze er maar kort te verblijven en was het huis voor hen geen thuis, maar een tijdelijke halteplaats. Hun thuis, hun zorg en aandacht lagen niet hier in deze stad, maar in een dorp of stad ver weg, oostelijk van hier.

Onwillekeurig vroeg ik me af hoe dit zo was ontstaan. Waarom was dit karaktervolle thuis verworden tot een liefdeloze halteplaats? Het voelde als een onnavolgbare degradatie, waarbij dit fiere, huiselijke huis tegen wil en dank een rol moest spelen die haar niet paste. En ook al wist ik niet waarom, was het overduidelijk dat dit alles niet klopte. Ergens vorig jaar -ik weet niet meer precies wanneer en hoe- vernam ik het waarom. Het klopte inderdaad niet. Het klopte van geen kant.

Het huis was tot een aantal jaar geleden inderdaad een thuis geweest. Het beschermde een jong gezin – een moeder, een vader en twee jonge kinderen. Ze leefden net zoals wij in deze stad en kwamen elke avond thuis in dit huis. Beschermd tegen weer, wind en kwade bedoelingen. Tot een warme julidag in 2014. Die dag waren ze op reis gegaan. Samen met nog 294 anderen hadden zij die dag in een vliegtuig gezeten, op weg naar een verre bestemming. Sommigen hadden hun thuis als bestemming, anderen reisden er juist vandaan.

Maar waar dat thuis ook was, niemand van hen zou er ooit aankomen. Samen met al die anderen was het gezin, tot 17 juli 2014 door dit huis beschermd, plotsklaps weggevaagd. Het huis had hen niet tegen dergelijke kwade bedoelingen kunnen beschermen, daar hoog in de lucht, zo ver van huis. Niemand had dat gekund, niemand had het zien aankomen.

Er staat nu een monument op een andere plek in de stad, omringd door andere monumenten en hoge bomen. Een monument dat daar voor dit gezin niet had mogen staan, niet nu al. En in tal van huizen zal het nog tot in lengte van jaren worden gemist. Dat kan niet anders.

Hokjesgeest

Hokjesgeest

by | mrt 7, 2021 | Blog, Mens en ruimte

Hokjesgeest

ButtonButton

Sommige mensen geloven in een hiernamaals. Bijvoorbeeld in een hemel en een hel die naast elkaar bestaan. En een soort van ballotagecommissie die bepaalt waar je ziel voor altijd mag wonen. Anderen geloven juist dat je reïncarneert. In een mens met een beter leven, als je in je vorige leven je best hebt gedaan. Of in een ezel, als je je zo hebt gedragen. Weer anderen geloven in geesten, die op afroep een praatje komen maken via een medium dat ze als een soort menselijke transistorradio gebruiken.

Ik vind het fascinerende dingen om in te geloven, steevast omlijst met opmerkelijke en mystieke spelregels. Regels van het ‘grondpersoneel’. Zo noemde mijn oma de geestelijkheid, met het gevoel voor ironie dat haar eigen was. Ze geloofde niet bepaald hartstochtelijk en ik ook niet. Dat hele ‘geloven’ lijkt me überhaupt iets waar je je vooral vanuit je innerlijke wezen aan moet kunnen overgeven, niet iets waar je al te veel over moet nadenken. Net zoals je ook over carnaval niet al te veel moet nadenken, maar het gewoon moet opdrinken.

Dit soort gedachten kwamen in me op toen ik laatst langs de Joodse begraafplaats in Dieren wandelde. Dit verstild plekje is haast onvindbaar, ingeklemd tussen bosrand en woningen. Oorspronkelijk was het een echt dodenakkertje, een eind buiten het dorp van toen. Een paar honderd meter verwijderd van de Algemene begraafplaats, die een halve eeuw eerder ook hier op de hei was aangelegd. 

Alle geloven en gelovigen hadden zo een eigen plekje. Hartstochtelijke clubliefde, bij leven en daarna. En ook die Algemene begraafplaats werd weer ingedeeld in hokjes, volgens een meer aardse verdeelsleutel. Want zoals je je leven in een grote villa of in een armeluiswoninkje kon hebben doorgebracht, waren ook hier de graven ingedeeld in klassen. De welgestelden belandden in een eersteklas graf, Jan Modaal reisde tweedeklas richting hemelpoort. En had je écht geen cent te makken, dan belandde je in een algemeen gemeentegraf.

Die hokjes horen blijkbaar bij ons. We lijken voortdurend op zoek naar geborgenheid temidden van gelijkgestemden, als een soort achtergrond waarin we veilig kunnen verdwijnen. Het aantal en soort hokjes verandert voortdurend. Omdat de tijden veranderen, omdat wij veranderen en we telkens samenklonteren in hokjes die bij ons en onze tijd passen.

Verzuiling is iets uit een grijs verleden, iets dat naar spruitjes ruikt en waar we tegenwoordig onze neus voor ophalen. We wisselden ons geloof in saamhorigheid en voorzienigheid in voor vertrouwen op onszelf en onze carrièreplanning. Ik weet trouwens niet wat ik merkwaardiger vind. We hebben ons individueel ontplooid en ontworsteld aan allerlei collectieve dogma’s, zo lijkt het soms. Maar sommige progressieve, individualistische atheïsten zijn daarin zo fanatiek, dat je hun clubkleuren evenzogoed moeiteloos herkent. ‘Karma’, zouden degenen zeggen die dáár dan weer in geloven.

Wat er de laatste tijd gebeurt kan ik niet zo goed volgen. Iedereen roept door elkaar heen. Over traditionele Nederlandse hokjes waar anderen vanaf moeten blijven. Over nieuwe hokjes die in Nederland een plek moeten krijgen. Tegelijkertijd willen allerlei mensen weer erkend worden in het feit dat ze niet in een traditioneel hokje passen. Ze doen dat door zich ook weer in een hokje te verenigen. En er zijn de laatste tijd ook veel mensen die anderen heel fanatiek vertellen hoe ruimdenkend ze over al die hokjes moeten denken.

Bij nader inzien geloof ik misschien toch in het bestaan van geesten. In de hokjesgeest dan toch.

Iets van deze tijd

Iets van deze tijd

by | feb 22, 2021 | Blog, Mens en ruimte

Iets van deze tijd

ButtonButton

Een paar weken geleden deed ik iets wat eigenlijk niet past in mijn beroep als planoloog. Ik plaatste een nogal felle aanval op een paar bezwaarmakers tegen een bouwplan. Ongebruikelijk, want bezwaar maken is natuurlijk ieders democratisch recht. In mijn werk doe ik niet anders dan het midden zoeken tussen tegengestelde meningen en belangen. Heb ik dan spijt van mijn uitval naar deze bezwaarburen? Absoluut niet.

De plek waar het over gaat, dat is ‘de Johanneshof’, aan de Zutphensestraatweg in Dieren. Of: ‘Welkoop’. Of: ‘Schippersinternaat van Kinsbergen’. Het is maar net hoe oud je bent en welke sticker je op het deurtje hebt geplakt waarachter je herinneringen aan die plek zijn opgeslagen. Die naam doet er ook niet toe. Die plek, dat is de constante. De invulling en naam van de plek, die is slechts gekoppeld aan ons, vluchtige voorbijgangers.

Afijn, ‘de Johanneshof’, zo heet de plek op dit moment. Die naam heeft ze gekregen sinds er een paar jaar geleden een aantal halfvrijstaande woningen en een appartementencomplex verrezen. En zoals ooit het schippersinternaat hier logisch lag, pal aan de rivier, liggen ook die appartementen hier logisch. Zoveel mogelijk appartementen, zo hoog mogelijk gestapeld. Want voor dat uitzicht willen mensen grof geld betalen. En aangezien economisch gewin gelijk staat aan logica, is de cirkel rond. Dat is iets van deze tijd.

De bewoners van de Johanneshof zijn natuurlijk in hun nopjes met die prachtige plek. En geef ze eens ongelijk. Ook leek de plek weer voor een periode tot stilstand te zijn gekomen. Alleen drie villa’s, die zouden er nog bij komen. Maar tijden veranderen en dit eigenwijze plekje beweegt weer mee. Ditmaal in de richting van een zorgcomplex voor dementerenden. Want dementerenden, daar komen er steeds meer van. Dat zijn wijzelf, met de jaren meebewegend, vergrijzend. En die vergrijzing, dat is iets van deze tijd.

Dit alles zint enkele bewoners van de Johanneshof niet. Zij vinden de plek prima zoals ie hen was beloofd en willen die situatie bevriezen. En dat laten ze weten. Ze spreken namens de buurt, zo zeggen ze. Het wordt te groot, vinden ze. Er wordt -uiteraard- gedreigd met de Raad van State. In mijn ingezonden berichtje viel ik hen aan op hun oneigenlijke argumenten. Ook riep ik hen op tot solidariteit met anderen, die naarstig op zoek zijn naar een plek om te wonen. Want ook woningnood is iets van deze tijd.

De reactie van een van de bezwaarburen volgde een week later. Waar bemoeide ik me mee? Wat wist ik er nu helemaal van? En nee, ze zijn natuurlijk helemaal niet tegen woningbouw. En ook niet tegen het huisvesten van dementerenden. Alleen niet op deze plek, want hier past het niet. De gemeente heeft genoeg andere mogelijkheden voor woningbouw, las ik ook. Aha.

Het is het bekende geluid van bezwaarburen. ‘We zijn er niet tegen hoor, maar hier kan het niet’. Dit keer gaat het toevallig over de Johanneshof. Maar ook over de voormalige Imbos-mavo in Dieren of Rhederhof in Rheden kunnen we soortgelijke bomen opzetten. Je vindt ze door heel Nederland; plekken waar al jarenlang elk mogelijk bouwplan wordt geblokkeerd. Want: ‘Hier past het niet. Andere plekken zijn meer geschikt’. Als een hete aardappel, die van bord naar bord wordt gerold. 

En dan hebben we het alleen nog maar over woningbouw hè? Laten we het maar niet hebben over duurzame energie. De inleidende beschietingen zijn inmiddels al volop gaande, ik hou m’n hart vast. Zonnepanelen en windmolens worden de komende jaren vakkundig uit allerlei achtertuinen geweerd. Want ‘Hier past het niet. Andere plekken zijn meer geschikt’.

We lijken te vergeten dat we slechts een passant, een tijdelijke gebruiker van onze leefomgeving zijn en proberen die omgeving te bevriezen in de situatie die onze eigen belangen het beste dient.

Zinnige argumenten en solidariteit met andermans of gemeenschappelijke belangen zie je daarbij vaak als eerste sneuvelen. Het leidt nogal eens tot een planologische loopgravenoorlog met onmogelijke patstellingen. En een ruimte die zich steeds moeizamer kan aanpassen aan veranderende behoeften. Behoeften van onze generatie en de generaties na ons. Maar ja, iedereen mag roepen wat ie wil.

Ook dat is iets van deze tijd.

Stil | Leven

Stil | Leven

by | Jun 3, 2020 | Blog

Stil | Leven

ButtonButton

Elk moment heeft zo z’n bloeiende boodschappers. Neem bijvoorbeeld krokussen. Dat zijn echte ras optimisten, goed in het wekken van verwachtingen. Al na een paar zonnestralen schieten ze uit de grond omhoog en roepen in koor ‘Joehoe! We zijn er weer!’, naar iedereen die het maar wil horen. Ze zijn graag met veel, gaan het liefst volledig op in een luidruchtig kwebbelende vriendengroep. Asters zijn dan weer heel anders. Ook heel kleurrijk, maar hun boodschap is vrolijk en serieus tegelijk. ‘Geniet nog maar even, nu het nog kan. Niets duurt eeuwig.’

Van rozen weet ik nooit zo goed wat ze me zullen vertellen. Ze kunnen moeiteloos de meest uiteenlopende gesprekken met je aanknopen. Vrolijk, verdrietig, verleidend of berustend. Rozen zijn geen joviale, oppervlakkige kletsers. Nee, met een roos heb je een echt gesprek, met diepgang. Zo’n gesprek dat kan verwarmen, of je pijnlijk kan ontregelen. Maar dat uiteindelijk altijd goed voelt. Meteen, of pas na een poosje, als alle woorden zijn bezonken. Dat kunnen rozen als geen ander.

Dat werd me onlangs nog eens duidelijk, aan de oever van dit verstilde vennetje. Het landschap was op die dag niet bepaald kleurrijk. De hemel verzadigd van een melkwit wolkendek. Het zand grijsbruin, de grassen geelgroen en de boomkruinen donkergroen. De heide grijsgroen, haar paarse en lila kleuren-explosie nog voor later bewarend.  Als je tot rust wil komen, ben je in dit landschap aan het goede adres. Als je melancholisch wil worden ook, wat mij betreft.

En dan dit bosje rozen, half uiteengevallen op de oever. De oranjerode bloemen, scherp contrasterend met het grijze dode hout en de rimpelloze zwarte waterspiegel. Ze lagen hier niet zomaar, maar waren doelbewust achtergelaten. Ze hadden hun verhaal al verteld. Maar welk verhaal? En voor wiens oren was het bestemd? Ik was er geen getuige van geweest en kon er alleen maar naar raden. Als een tijdreizende voyeur, die iets gadeslaat waar hij geen deelgenoot van hoorde te zijn. Dit was geen luchtig, oppervlakkig verhaal geweest. Dat was me wel duidelijk.

Het eerste beeld dat in me opkwam, was dat van een aanzoek. Iemand die zijn of haar geliefde hier, op deze idyllische plek, dé vraag stelde. Heel even zag ik het heel duidelijk voor me. Maar meteen vertroebelde dat beeld weer. Het klopte gewoon niet. Laat je rozen achter na een aanzoek? Tja, als het werd afgewezen misschien. Maar dan nog..als je iemand ten huwelijk vraagt, dan doe je dat toch met een ring en niet met rozen? Of met een ring én rozen? Nee. Teveel vragen bij dit scenario, dit klopte niet.

Ineens werd me iets duidelijk. Waar het verhaal ook over ging, het was in elk geval een verhaal over verlies. Dat kon niet anders. Iemand was iemand verloren. Er was gemis. En degene die miste, had de rozen hier achtergelaten. Maar waarom op deze plek? Was iemand hier overleden, op deze stille en verlaten plek? Of was deze plek belangrijk geweest, voor degene die miste en degene die werd gemist? Vragen waarop ik het antwoord nooit zal kennen. Het verhaal was immers niet voor mij bedoeld. En rozen zijn, boven alles, zeer discreet.